Hoa nhài

Hoa nhài có tác dụng giảm căng thẳng, thanh nhiệt, hạ sốt, giảm đau nhức xương khớp và đau bụng do ăn đồ lạnh. Tuy nhiên trà hoa nhài có chứa hàm lượng caffeine khá cao nên cần thận trọng khi dùng cho người mẫn cảm với thành phần này và phụ nữ đang mang thai.

• Tên gọi khác: Mạt lợi, Mạt lị, Nhài kép, Nhài đơn, Lài,…
• Tên khoa học: Jasminum sambac (L.)
• Họ: Nhài (danh pháp khoa học: Oleaceae)

Mô tả dược liệu

1. Đặc điểm thực vật

Nhài là cây thực vật thân nhỡ, có chiều cao khoảng 0.5 – 3m. Cây có nhiều cành, mọc tỏa ra xung quanh. Lá hình bầu dục, mặt bóng, mặt lá dưới có lông và mép lá nguyên.

Hoa mọc thành cụm, ở ngọn, có màu trắng và mùi thơm đặc trưng. Quả của cây có màu đen, hình cầu, 2 ngăn và được bao bởi đài.

2. Bộ phận dùng

Rễ, lá và hoa của cây được dùng để làm thuốc.

3. Phân bố

Cây hoa nhài có nguồn gốc từ Ấn Độ và được trồng ở nhiều quốc gia để làm cảnh, trà và làm thuốc.

4. Thu hái – sơ chế

Rễ thường được thu hái vào mùa đông. Sau khi đào lấy rễ, đem thái nhỏ, sấy hoặc phơi khô. Hoa thu hái vào mùa hè thu khi hoa vừa mới nở, có thể dùng tươi hoặc phơi khô. Lá thu hái quanh năm.

5. Bảo quản

Bảo quản trong hộp kín, đặt ở nơi khô ráo và thoáng mát.

6. Thành phần hóa học

Hoa nhài có chứa chất béo thơm với hàm lượng 0.08%. Chất béo này chứa este anthranylic metyl, indol, ester formic acetic-benzoic-linalyl, paraffin,…

Vị thuốc hoa nhài

1. Tính vị

Lá, rễ và hoa nhài có vị cay, ngọt, tính mát.

2. Quy kinh

Chưa có nghiên cứu.

3. Tác dụng dược lý

– Theo Đông Y:

• Tác dụng: Hoa có tác dụng lợi thấp, giải biểu, thanh nhiệt và trấn thống. Rễ hơi có độc, tác dụng an thần, gây tê và trấn thống.
• Chủ trị: Hoa được sắc để chữa sởi mọc không đều, sởi do sốt ở trẻ nhỏ, mắt có màng mộng, viêm màng khóe mắt và được dùng để rửa mặt. Lá và hoa được dùng để trị đau bụng, mụn nhọt có độc, lỵ, tiêu chảy, ngoại cảm phát sốt. Lá được dùng trị bạch đời, lá khô ngâm với nước rồi đắp để trị loét lâu ngày. Rễ được dùng để điều kinh, viêm giác mạc, viêm mũi, đòn ngã bị thương và mất ngủ.

– Theo nghiên cứu dược lý hiện đại:

• Điều hòa đường huyết: Hoa nhài có tác dụng điều hòa quá trình sản sinh insulin nhằm ổn định nồng độ đường huyết và ngăn ngừa bệnh tiểu đường.
• Chống oxy hóa: Các polyphenol trong hoa nhài – đặc biệt là epigallocatechin gallate (EGCG) có tác dụng chống oxy hóa, ngăn ngừa ung thư, giảm cân và giảm nguy cơ mắc các bệnh tim mạch.
• Chống viêm: ECGC trong hoa lài còn có tác dụng hạ lipid máu và chống viêm.
• Giảm cân: EGCG và Caffeine trong hoa lài có tác dụng đốt cháy chất béo, giúp kiểm soát cân nặng và ngăn ngừa béo phì.
• Bảo vệ sức khỏe răng miệng: Catechin trong hoa lài có khả năng tiêu diệt vi khuẩn gây mảng bám – Streptococcus mutans. Ngoài ra dược liệu nay còn có tác dụng sát trùng và loại bỏ mùi hôi miệng.
• Tăng cường chức năng não: Hàm lượng caffeine trong hoa lài có tác dụng kích thích hệ thống thần kinh ức chế adenosine – chất tạo ra cảm giác thư giãn. Đồng thời, caffeine tăng giải phóng serotonin và dopamine nhằm cải thiện tâm trạng và tăng cường chức năng hoạt động của não bộ.
• Ngăn ngừa bệnh Parkinson và Alzheimer: Các chất chống oxy hóa trong hoa lài có khả năng trung hòa các gốc tự do – một trong những yếu tố có liên quan đến các bệnh lý về thần kinh.
• Hỗ trợ điều trị ung thư: Các polyphenol nói chung và ECGC trong hoa nhài nói riêng có tác dụng ức chế tế bào ung thư, giảm kích thước khối u và ngăn ngừa tình trạng di căn.
• Giảm căng thẳng: Mùi hương dễ chịu từ hoa nhài có thể đem lại cảm giác thoải mái và thư giãn. Tuy nhiên một số người bị dị ứng với mùi hương của loài hoa này.

4. Cách dùng – liều lượng

Rễ thường được nghiền trong nước, liều dùng 1 – 1.5g/ ngày. Hoa được hãm làm trà uống, lá được dùng chủ yếu ở dạng sắc và đắp ngoài. Liều dùng của hoa và lá: 3 – 5g/ ngày.

Các bài thuốc chữa bệnh từ dược liệu hoa nhài

1. Bài thuốc chữa ỉa chảy và ngoại cảm phát sốt

• Chuẩn bị: Thảo quả 3g, chè xanh 10g và hoa nhài 6g.
• Thực hiện: Đem các vị sắc uống.

2. Bài thuốc chữa rôm sẩy

• Chuẩn bị: Một ít lá nhài tươi.
• Thực hiện: Vò và hòa với nước để tắm. Có thể phối hợp với lá ngải cứu để tăng tác dụng.

3. Bài thuốc chữa đau nhức đầu gối

• Chuẩn bị: Móng giò lợn 200g và hoa nhài 50g.
• Thực hiện: Đem các nguyên liệu rửa sạch, móng gió chặt khúc và ướp gia vị. Hoa nhài để ráo. Đun sôi móng giò với 3 bát nước trong khoảng 30 phút và cho thêm hoa nhài vào, thêm gia vị và tắt bếp. Ăn với cơm và dùng khi còn nóng. Nên ăn từ 3 – 5 lần/ tuần.

4. Bài thuốc chữa tiêu chảy và rối loạn tiêu hóa do ăn thức ăn sống và có tính lạnh

• Chuẩn bị: Cam thảo đất 16g, vỏ quả lựu và hoa nhài mỗi thứ 10g.
• Thực hiện: Đem các vị sắc lấy nước uống, chia thành 2 – 3 lần và dùng hết trong ngày. Thực hiện đều đặn trong 4 ngày.

5. Bài thuốc chữa đầy bụng, tiêu chảy do ăn đồ sống

• Chuẩn bị: Thảo quả 3g, chè xanh 10g, hoa lài 6g, vỏ dộp ổi 3g.
• Thực hiện: Đem nguyên liệu sắc với 600ml nước còn lại 200ml. Chia nước sắc thành 3 lần và uống sau khi bữa ăn. Dùng liên tục trong 3 ngày.

6. Bài thuốc chữa đau nhức mắt

• Chuẩn bị: Hoa nhài 6g, có thể phối hợp với hoa bạch cúc và kim ngân hoa mỗi thứ 9g.
• Thực hiện: Đem các vị đun sôi rồi lất xông và uống. Hoặc có thể dùng lá nhài giã, vắt lấy nước và trộn với lòng trắng trứng gà và đắp lên vùng mắt.

7. Bài thuốc hỗ trợ điều trị tăng huyết áp

• Chuẩn bị: Hoa hòe và hoa nhài mỗi thứ 10g, hoa đại 6g và kim cúc 6g.
• Thực hiện: Đem các nguyên liệu sắc với 3 bát nước, còn lại 1 bát đem chia thành 2 lần uống. Nên dùng vào buổi sáng và buổi tối sau khi ăn. Mỗi liệu trình kéo dài khoảng 10 ngày.

8. Bài thuốc chữa mất ngủ

• Cách 1: Dùng rễ nhài 1 – 1.5g, nghiền trong nước và lấy dịch uống.
• Cách 2: Chuẩn bị bồ công anh, hoa nhài và kim ngân hoa mỗi thứ 20g, cam thảo đất 10g. Đem các vị sắc uống, chia thành 2 – 3 lần uống. Ngày dùng 1 thang cho đến khi khỏi hẳn.
• Cách 3: Dùng tâm sen và hoa nhài hãm với nước và uống nhiều lần trong ngày. Sử dụng liên tục trong 7 – 10 ngày sẽ nhận thấy kết quả rõ rệt.

9. Bài thuốc giúp tăng cường sức đề kháng và thanh nhiệt mùa hè

• Chuẩn bị: 1 thìa hoa nhài khô.
• Thực hiện: Đem hãm với 300ml nước sôi trong 5 phút và dùng trà uống hằng ngày. Có thể thêm mật ong vào để gia tăng hương vị.

Những điều kiêng kỵ khi dùng hoa nhài

• Trà hoa nhài có chứa caffeine, có thể gây mất ngủ và tăng huyết áp nhẹ. Nếu dùng cần phối hợp với các dược liệu khác để tránh tình trạng nói trên.
• Không dùng hoa nhài cho phụ nữ mang thai do mùi hương của dược liệu có thể gây co thắt sớm và gây sảy thai, sinh non.
• Dùng trà hoa nhài khi bụng đói có thể gây đau thượng vị và làm nghiêm trọng các triệu chứng của viêm loét dạ dày tá tràng.
• Catechin trong trà nhài có thể làm giảm quá trình hấp thu sắt từ thực phẩm. Vì vậy tránh dùng dược liệu này trong thời gian dài vì có nguy cơ gây thiếu máu.
• Người bị suy nhược không nên dùng bài thuốc từ hoa nhài.

Các bài thuốc từ hoa nhài có độ an toàn cao và phù hợp với nhiều đối tượng. Tuy nhiên nếu mẫn cảm với caffeine, bạn nên thận trọng trước khi dùng dược liệu này để tránh các tác dụng không mong muốn.