Bán chi liên

Bán chi liên là vị thuốc Nam quý, được sử dụng chủ yếu để điều trị mụn nhọt, lở ngứa ngoài da và hỗ trợ điều trị bệnh ung thư. Dược liệu này có thể dùng ở dạng giã đắp, ngâm rửa hoặc sử dụng sắc uống cùng với các thảo dược khác.

• Tên gọi khác: Tinh dầu thảo, Thủy hàn tín, Hiệp diệp, Hoàng cầm râu, Thông kinh thảo, Tử liên thảo.
• Tên khoa học: Scutellaria barbata don
• Họ: Hoa môi (danh pháp khoa học: Labiatae)

Mô tả dược liệu bán chi liên

1. Đặc điểm và Hình ảnh cây bán chi liên

Bán chi liên là thực vật thân cỏ sống nhiều năm. Thân dạng bò, có 4 góc, chiều cao thấp (từ 15 – 20cm) và thường được phủ lông ngắn. Phiến lá có hình trứng hẹp hoặc hình mũi mác dài, thường mọc đối xứng, lá dưới thân có cuống mảnh, lá trên gần như không cuống, chiều dài khoảng 1 – 2cm. Hoa có 2 môi, màu xanh tím, môi dưới tròn, môi trên có 3 thùy. Cây ra hoa vào mùa xuân.

Hình ảnh cây bán chi liên:

2. Bộ phận dùng

Toàn cây bán chi liên được sử dụng để làm dược liệu.

3. Phân bố

Bán chi liên mọc hoang nhiều ở các tỉnh miền Bắc nước ta. Loài thực vật này ưa sống ở những nơi ẩm thấp như hai bên bờ ruộng, bờ hồ, vùng đất gần rãnh nước,…

4. Thu hái – sơ chế

Thu hái cây vào mùa xuân hè. Sau khi thu hoạch, nên rửa sạch và phơi nắng cho khô. Sau đó bảo quản để dùng dần.

5. Bảo quản

Ở nơi khô ráo và thoáng mát.

6. Thành phần hóa học

Vị thuốc bán chi liên chứa một số thành phần hóa học như sterol, tannin, hợp chất phenol, carthamidin, alkaloid, scutellarein, isocarthamidin,…

Vị thuốc bán chi liên

1. Tính vị

Vị hơi đắng, tính mát.

2. Quy kinh

Quy vào kinh Can.

3. Tác dụng dược lý

– Công dụng của bán chi liên theo Đông Y:

• Tác dụng: Chỉ thống, tiêu viêm, thanh nhiệt, giải độc, lợi tiểu và chống khối u tân sinh.
• Chủ trị: Viêm ruột thừa cấp, lao phổi xơ (áp – xe phổi), xơ gan cổ trướng, viêm gan, chấn thương, nhiễm độc do rắn hoặc côn trùng cắn.
• Dùng ngoài trị viêm vú, đòn ngã tổn thương, rắn độc cắn, mụn nhọt sưng đau, viêm mủ da,…

– Công dụng của bán chi liên theo nghiên cứu hiện đại:

• Bán chi liên chứa hợp chất scutellarein có tác dụng ức chế hoạt động của protein kinase C trong não chuột bạch.
• Thực nghiệm sàng lọc cho thấy, dược liệu có tác dụng ức chế nhẹ đối với tế bào máu ung thư.

4. Cách dùng – liều lượng

Dược liệu thường được dùng ở dạng sắc uống. Mỗi ngày dùng từ 20 – 40g, trong trường hợp cần thiết có thể tăng lên 80g/ ngày. Ngoài ra cây bán chi liên tươi còn có thể được dùng đắp ngoài để trị các loại mụn nhọt, vết thương do sâu bọ cắn,…

Bài thuốc chữa bệnh từ vị thuốc bán chi liên

1. Bài thuốc hỗ trợ điều trị ung thư

• Chuẩn bị: Bạch hoa xà thiệt thảo 80g khô và bán chi liên 40g khô.
• Thực hiện: Đem sắc với 750ml nước lấy 200ml nước. Sau đó đem chia thành 2 lần uống (sáng – chiều). Nên để thuốc nguội hoàn toàn trước khi uống, có thể dùng trước khi ăn 1 tiếng hoặc dùng sau khi ăn 2 tiếng.
• Lưu ý: Không áp dụng bài thuốc này cho phụ nữ mang thai.

2. Bài thuốc hỗ trợ điều trị ung thư xoang hàm trên

• Chuẩn bị: Cúc hoa và bạc hà mỗi vị 5 – 10g, đại hoàng, sa sâm và bồ công anh mỗi vị 10g, sinh mẫu lệ, bán chi liên, bạch hoa xà thiệt thảo, huyền sâm, hoàng cầm, thạch kiến xuyên và sinh địa mỗi vị 30g.
• Thực hiện: Đem các vị sắc uống hằng ngày.

3. Bài thuốc trị bệnh ung thư mũi họng

• Bài thuốc 1: Đào nhân, đông qua nhân, ý dĩ và bạch anh mỗi vị 10 – 16g, tiểu kế, bán hạ chế gừng, đại kế và nam tinh lùi mỗi vị 8g. Đem các vị sắc uống, ngày dùng 1 thang.
• Bài thuốc 2: Thổ phục linh, thất diệp nhất chi hoa, hoàng dược tử, hạ khô thảo, bán chi liên, bạch hoa xà thiệt thảo, triết bối mẫu, bạch cương tàm, hoàng cầm, bạch mao căn và liên kiều mỗi vị 12g. Đem sắc uống đều đặn mỗi ngày.

4. Bài thuốc hỗ trợ điều trị ung thư thực quản (biểu hiện: họng khô, miệng khô, táo bón, ngực bỏng rát, mạch huyền tế sác)

• Chuẩn bị: Bắc sa sâm, bạch hoa xà thiệt thảo, nam sa sâm, sinh địa và bán chi liên mỗi vị 16g, hoàng liên 8 – 10g, hạ khô thảo, chi tử và bạch anh mỗi vị 12g, tỳ bà diệp tươi, huyền sâm, bồ công anh, đương quy, lô căn tươi và mạch môn mỗi vị 20g.
• Thực hiện: Sắc uống, ngày dùng 1 thang.

5. Bài thuốc hỗ trợ điều trị ung thư gan

• Chuẩn bị: Kê cốt thảo và tiểu kim bất hoán mỗi vị 15g, bán chi liên và bạch hoa xà thiệt thảo mỗi vị 20g.
• Thực hiện: Đem sắc uống, ngày dùng 1 thang.

6. Bài thuốc hỗ trợ điều trị ung thư bàng quang (biểu hiện: tiểu tiện khó, tiểu ra máu, mạch huyền hoạt sác, nước tiểu vàng, đau bụng dưới)

• Chuẩn bị: Hoạt thạch 20g, cù mạch, mộc thông và biển súc mỗi vị 10g, trạch tả, sinh địa, bạch anh, xa tiền thảo, sài hồ, thổ phục linh, hoàng cầm, long đởm thảo và chi tử sao mỗi vị 12g, bán chi liên và bạch hoa xà thiệt thảo mỗi vị 15g.
• Thực hiện: Đem sắc uống hằng ngày.

7. Bài thuốc hỗ trợ điều trị ung thư cổ tử cung, ung thư dạ dày, thực quản và trực tràng

• Chuẩn bị: Trương ương, bán biên liên, bán chi liên, bạch hoa xà thiệt thảo, đông quỳ và bạch anh mỗi vị 30g.
• Thực hiện: Đem sắc uống, ngày dùng 1 thang.

8. Bài thuốc trị chứng ung thư cổ tử cung do thấp nhiệt độc thịnh

• Chuẩn bị: Hoàng bá 6g, xích thược, thương truật và biển súc mỗi vị 9g, thảo hà sa và bán chi liên mỗi vị 15g, sinh ý dĩ 12g, thổ phục linh và bạch hoa xà thiệt thảo mỗi vị 30g.
• Thực hiện: Đem sắc uống.

9. Bài thuốc trị ung thư cổ tử cung

• Chuẩn bị: Hương phụ, bạch thược và phục linh mỗi vị 15g, tục đoạn, hải tảo, bán chi liên, đương quy, côn bố và bạch hoa xà thiệt thảo mỗi vị 24g, sài hồ 9g, toàn yết 6g, ngô công 3 con.
• Thực hiện: Sắc uống.

10. Bài thuốc hỗ trợ điều trị bệnh xơ gan

• Chuẩn bị: Bán chi liên 20g, an xoa (sao vàng hạ thổ) 50g và cà gai leo 30g.
• Thực hiện: Đem sắc với 1.5 lít nước trong vòng 30 phút rồi chia nước thành nhiều lần uống và dùng hết trong ngày.

11. Bài thuốc trị chứng hoàng dàn do thấp nhiệt

• Chuẩn bị: Kim tiền thảo, hy thiêm, bán chi liên, đan sâm, nhân trần, cốt khí củ, hồng táo, bạch hoa xà thiệt thảo mỗi vị 20g, cam thảo 6g, đại hoàng 5g, hoắc hương 6g, phục linh 10g.
• Thực hiện: Đem sắc lấy nước uống, chia thành nhiều lần uống trong ngày.

12. Bài thuốc hỗ trợ điều trị viêm gan

• Chuẩn bị: Diệp hạ châu, rau dừa kiểng, bán chi liên và bạch hoa xà thiệt thảo mỗi vị 20g, lá cây kim vàng 30g.
• Thực hiện: Sắc lấy nước uống thay trà.

13. Bài thuốc hỗ trợ điều trị ung thư

• Chuẩn bị: Cây mảnh cộng khô 25g, bạch hoa xà thiệt thảo 30g, bách giải 30 – 40g và bán chi liên 15g.
• Thực hiện: Đem sắc với 1.5 lít nước còn lại 600ml, dùng uống trước bữa ăn 15 phút.

14. Bài thuốc hỗ trợ điều trị ung thư gan

• Chuẩn bị: Bạch hoa xà thiệt thảo 40g, bán chi liên 20g, lá cây xạ đen 50 – 60g.
• Thực hiện: Đem đun sôi với 1.5 lít nước trong vòng 20 phút. Dùng nước uống thay trà hằng ngày.

15. Bài thuốc hỗ trợ điều trị bệnh tổ đỉa

• Chuẩn bị: Bán chi liên 60g.
• Thực hiện: Sắc lấy nước ngâm rửa vùng da tổn thương.

16. Bài thuốc hỗ trợ điều trị ung thư môn vị

• Chuẩn bị: Bạch hoa xà thiệt thảo, sài đất và bán chi liên mỗi vị 30g.
• Thực hiện: Đem các vị sắc uống, ngày dùng 1 thang.

Thận trọng khi dùng bán chi liên chữa bệnh

• Tránh dùng cho phụ nữ có thai và người có huyết hư.

Vị thuốc bán chi liên thường được sử dụng trong quá trình điều trị bệnh ung thư. Tuy nhiên bài thuốc từ dược liệu này chỉ có tác dụng hỗ trợ kiểm soát triệu chứng và làm giảm kích thước khối u. Vì vậy bạn nên phối hợp đồng thời với các biện pháp điều trị chuyên sâu được bác sĩ chỉ định để đạt được kết quả điều trị tối ưu.