Cỏ xước

Cỏ xước là cây thuốc có tính mát, quy vào kinh Can, Thận giúp thanh nhiệt, trị táo bón, giảm huyết áp, điều trị viêm gan, viêm đa khớp…Cùng tìm hiểu những công dụng chữ bệnh của cây cỏ xước, cách sử dụng và tác hại của dược liệu này.

• Tên gọi khác: Cây ngưu tất, bách bội, ngưu kinh, hoài ngưu tất, cây bách bội, hồng ngưu tất, ngưu tịch
• Tên khoa học: Achyranthes aspera L.
• Họ: Rau dền ( Amaranthaceae )

Mô tả về cây cỏ xước

Đặc điểm thực vật

Cây cỏ xước là một loại thực vật thân thảo, mảnh, hơi vuông, sống nhiều năm. Cây có chiều cao dao động từ 1 – 2 mét, phân nhiều nhánh. Lá mọc đối, nhọn ở đầu, kích thước khoảng 2 – 4 cm bề ngang và 5 – 12 cm chiều dài. Trên lá có phiến hình trứng, méo nguyên, có cuống nhỏ .

Hoa cỏ xước mọc thành cụm. Bông hoa có thể phát triển từ kẽ lá hoặc ngay đầu cành. Quả có hình bầu dục, bên trong chứa 1 hạt hình trụ. Rễ màu vàng, hình trụ dài. Rễ chính phình to giống như củ, xung quanh đâm nhiều rễ con.

Cây cỏ xước có mấy loại?

Cỏ xước có 4 dạng gồm:

• Cỏ xước Ấn Độ
• Cỏ xước lông trắng
• Cỏ xước xù xì
• Cỏ xước màu xám đỏ

Trong đó, ở nước ta hầu hết loại cỏ xước lông trắng phố biến hơn cả. Cây được thu hái về làm thuốc chữa được nhiều bệnh.

Bộ phận dùng

Toàn thân cây cỏ xước. Trong đó, phần rễ được sử dụng làm thuốc chữa bệnh nhiều nhất.

Thu hái – sơ chế

Cây cỏ xước được thu hoạch quanh năm. Cả cây được đem về rửa sạch, cắt riêng phần rễ, thân , lá, thái mỏng rồi đem phơi hoặc sấy khô.

Trường hợp chỉ thu hoạch rễ, vụ thu hoạch chủ yếu là vào mùa đông. Lúc này thân và lá đang héo khô và rễ đã phình to. Rễ cây được đào lên, cắt bỏ rễ nhỏ. Phơi rễ cho đến khi vỏ ngoài nhăn lại rồi hun khói vài lần với lưu huỳnh. Cuối cùng, cắt bỏ phần đầu nhọn của rễ, thái lát mỏng, phơi khô.

Bảo quản dược liệu

Dược liệu khô cần được để nơi khô ráo. Tránh để gần nguồn nước sinh hoạt trong nhà hoặc ở môi trường ẩm ướt.

Thành phần hóa học của cây cỏ xước

Trong cỏ xước chứa các thành phần:

• Saponin tritecpenoid
• Muối kali
• Arginine
• Alkaloids
• Amino axit
• Acid oleanolic
• Polysaccharide
• Muối kali
• Sắt
• Glucid
• Đồng
• Glucoza
• Nước
• Ptotid
• Chất xơ
• Chất tro
• Vitamin C
• Caroten

Vị thuốc cỏ xước

Tính vị

• Tính mát
• Vị đắng, chua

Quy kinh

Cỏ xước có khả năng quy vào 2 kinh Can, Thận

Cỏ xước có tác dụng gì? Chữa bệnh gì?

– Theo Đông y:

Cây cỏ xước có tác dụng huyệt huyết, bổ can thận, mạnh gân cốt, trừ ứ, điều kinh, thông tiểu, giải nhiệt, giảm đau. Chủ trị:

• Bầm máu
• Viêm gan
• Nhiễm trùng thận
• Tăng huyết áp
• Tăng cholesterol máu
• Sốt
• Bệnh gout
• Kinh nguyệt không đều
• Bế kinh…

– Công dụng của cây cỏ xước theo nghiên cứu hiện đại:

• Cỏ xước giúp đẩy mạnh khả năng tổng hợp protein trong cơ thể
• Thử nghiệm trên ếch cho thấy dịch chiết cồn cỏ xước gây ức chế tim ếch, khiến mạch máu giãn nở nên có tác dụng hạ áp, làm hưng phấn các cơ ở tử cung.
• Một số chất trong cỏ xước có tác dụng kích thích tiểu tiện, giảm đường và cholesterol trong máu, nâng cao chức năng hoạt động của gan 
• Hoạt chất saponin trong dược liệu kích thích co bóp cơ trơn tử cung
• Thành phần ecdysterone là một chất chống mang thai, ảnh hưởng đến sinh sản
• Cồn chiết xuất từ cỏ xước gây ức chế trên tim động vật nhỏ. Trong khi đó, nước sắc từ dược liệu này lại thể hiện tính ức chế đối với cơ tim chó.
• Cỏ xước chống viêm, giảm đau, tăng cường hệ miễn dịch của cơ thể
• Thử nghiệm trên chuột lớn cho thấy cỏ xước làm giảm độ dính máu, chống đông máu
• Ngoài ra, hoạt chất Ecdysterone trong cỏ xước còn thể hiện rõ đặc tính giảm mỡ, giảm đường

Cách dùng và liều lượng:

Ngày dùng 12 – 20g dưới dạng thuốc sắc hoặc giã đắp ngoài da

Tác hại của cây cỏ xước

Hiện chưa có công trình nghiên cứu khoa học nào chứng minh về tác hại của cây cỏ xước. Tuy nhiên một số đối tượng có thể bị dị ứng với thành phần của dược liệu gây ra những tác dụng phụ như nổi mẩn, ngứa da, tức ngực, khó thở, buồn nôn, choáng váng, trong người bứt rứt khó chịu… 

Ngưng sử dụng cỏ xước ngay nếu bạn nhận thấy bất kì dấu hiệu xấu nào xảy ra sau khi dùng thuốc.

Bài thuốc chữa bệnh sử dụng cây cỏ xước

Chữa bầm máu, máu ứ bên trong do té ngã, nhức mỏi tay chân khi đi xa về

Lấy 100g cỏ xước ngâm chung với 30g sâm đại hành, 50g dứa dại và rượu trắng cao độ. Để trong ít nhất 30 ngày. Mỗi lần uống 15ml x 2 lần trong ngày.

Điều trị bệnh viêm gan, nhiễm trùng thận

Dùng 30g cây cỏ xước kết hợp với các vị rễ cỏ tranh, xa tiền, mộc thông, phất dũ, lá móng tay, trọng đài mỗi vị 15g. Sắc uống 1 thang trong ngày khi còn ấm. Mỗi thang chia làm 3 lần uống

Điều trị bệnh rối loạn tiền đình, đau đầu, chóng mặt, huyết áp tăng cao, trong người bốc hỏa, táo bón

Chuẩn bị hạt muồng 20g và cỏ xước 30g. Hạt muồng đem sao vàng rồi sắc chung với ngưu tất uống mỗi ngày 1 thang.

Chữa máu nhiễm mỡ gây tăng huyết áp, xơ vữa động mạch

Chuẩn bị thang thuốc bao gồm các vị: Cỏ xước và đương quy mỗi thứ 16g, hạt lạc giời (sao vàng), xuyên khung, cỏ cứt lợn mỗi thứ 12g, nấm mèo 10g, hạn liên thảo 20g. Trộn đều các nguyên liệu rồi đem sắc chung. Mỗi thang sắc chia 3 lần uống trong ngày. Kiên trì uống liên tục 20 – 30 ngày để thấy được hiệu quả.

Chữa tăng cholesterole và triglycerid trong máu

Lấy 12g cỏ xước, thái mỏng, cho vào ấm hãm như hãm trà hoặc sắc uống

Điều trị bệnh viêm đa khớp dạng thấp

Rễ cỏ xước 20g ( sao với rượu), tầm gửi cây dâu 16g, độc hoạt, sâm nam, vân quy, tần giao quế chi, bạch thược, phòng đảng sâm mỗi vị 12g, tế tân 6g.

Tất cả hợp thành một thang, sắc uống liên tục 7 ngày trong tuần sẽ thấy các triệu chứng của bệnh viêm đa khớp dạng thấp thuyên giảm rõ rệt.

Trị đau lưng, mỏi gối, làm mạnh gân cốt, tăng khả năng cường dương, chữa bệnh phong thấp

Chuẩn bị cỏ xước, đỗ trọng, đương quy, sinh địa, tiên linh tỳ, tỳ giải, ý dĩ nhân mỗi vị 30g; Đan sâm, kim anh, phụ tử, phòng phong, sơn thù, thạch hộc mỗi vị 15g; Hồ cốt 45g.

Giã nát tất cả các vị thuốc trên, bọc trong túi vải rồi cho vào bình thủy tinh ngâm chung với 3 lít rượu. Để khoảng 7 – 9 ngày. Mỗi ngày uống 2 ly nhỏ khi bụng đang đói.

Điều trị bệnh gout

Đây là một trong những công dụng của cây cỏ xước được nhiều người biết tới. Người bệnh dùng cây cỏ xước phối hợp với lá tất bát, rễ cây cẩu trùng vĩ và rễ bưởi bung mỗi vị 15g. Thái mỏng thuốc rồi cho vào chảo sai vàng.

Sắc thuốc với 4 bát nước lấy 2 bát thuốc đặc, uống làm 3 lần trong ngày cho hết. Liệu trình dùng thuốc tối thiểu 7 ngày, tối đa là 10 ngày. Sau đó nếu bệnh tình chưa bớt thì nên đi tái khám lại.

Chữa tăng huyết áp, tăng cholesterol máu, xơ vữa thành mạch, nhồi máu cơ tim

Lấy 6g rễ cỏ xước khô cho vào ấm sắc cùng với 10 cây thành ngạch. Đổ 3 bát nước nấu cạn còn 1 bát. Uống thuốc sau khi ăn khoảng 30 phút liên tục trong 2 tháng liền. Nếu bệnh chưa dứt thì nghỉ 3 ngày rồi tiếp tục dùng liệu trình mới.

Điều trị rối loạn kinh nguyệt, bệnh huyết hư ở phụ nữ

Lấy 20g rễ cỏ xước, củ gấu, nghệ xanh, xác điến mỗi vị 16g, rễ gai 30g. Sắc thuốc ngày 1 thang chia uống vào buổi sáng, trưa, tối. Dùng liên tục 10 ngày. Phụ nữ mang thai tránh dùng.

Điều trị thận suy, vàng da, tứ chi phù thũng

Cây cúc bách nhật, xa tiền, cỏ mực, cỏ xước ( sao ) mỗi vị 30g. Uống ngày 1 thang theo dạng thuốc sắc.

 Chữa tắc kinh hoặc bế kinh ở phụ nữ

Dùng 1 thang thuốc gồm 10g cỏ xước, 10g cây sung úy. Mỗi thang sắc uống làm 3 lần trong ngày.

Điều trị sổ mũi trong các trường hợp bị viêm mũi dị ứng

Dùng quỷ trâm thảo, lá diễn mỗi loại 20g, rễ cỏ xước 30g. Sắc thuốc với 400ml nước cho cạn còn 100ml. Chia 2 lần uống hết trong ngày khi thuốc còn ấm. Uống liền khoảng 5 ngày rồi ngưng.

Trị mụn, làm đẹp da

Cây cỏ xước rửa sạch với nước muối, băm nhỏ rồi giã nát. Vắt nước cốt thoa lên da hoặc những nơi có mụn 2 lần mỗi tuần. Mỗi lần đắp trong 30 phút.

Chữa sưng đau do thấp khớp

– Bài 1: 

Cỏ xước, cỏ cứt lợn, nhọ nồi mỗi vị 16g, thương nhĩ tử và ngải cứu mỗi vị 12g, phục linh 20g. Mỗi thang sắc 3 lượt nước. Sau đó trộn chung lại và chia làm 3 phần đều nhau uống vào buổi sáng, trưa, tối liên tục trong 10 ngày.

– Bài 2: 

Dùng thổ phục linh, cỏ mực mỗi vị 20g, ngải cứu, quả ké đầu ngựa mỗi vị 12g, cỏ xước 40g. Sắc uống.

Điều trị bệnh bạch hầu

Lấy 100g rễ cỏ xước tươi đem nấu với 150ml nước. Đun sôi kỹ, để nguội chia uống vài lần trong ngày.

Chữa nóng sốt, chảy nước mũi

Dùng 30g cỏ xước kết hợp với 30g đơn buốt. Đem một thang sắc kỹ gạn lấy nước chia 3 phần uống hết trong ngày.

Trị bệnh quai bị

Cây cỏ xước tươi giã lấy nước cốt súc miệng và uống. Phần bã đắp vào bên ngoài chỗ bị sưng đau do quai bị.

Điều trị co giật, bại liệt, xơ vữa mạch máu

Sắc 40 – 60g rễ cỏ xước uống nhiều lần trong ngày

Lưu ý khi sử dụng cây cỏ xước

– Đối tượng không nên dùng cỏ xước

• Phụ nữ mang thai
• Người đang trong giai đoạn hành kinh ra nhiều máu
• Nam giới đang bị di tinh, mộng tinh
• Người có vấn đề về dạ dày, đường ruột nên thận trọng khi dùng vì có thể gây tiêu chảy, đau bụng

– Kiêng kỵ khi dùng cây cỏ xước

• Ghét Huỳnh hỏa
• Sợ Bạch tiền
• Ghét Qui giáp, Lục anh

Có thể bạn chưa biết