Băng phiến

Băng phiến (long não) là sản phẩm kết tinh từ nhựa của cây Long não hoặc cây Đại bi. Vị thuốc này có vị hăng, cay, đắng, tính hơi hàn, có tác dụng tỉnh thần, khai khiếu, chỉ thống, tịch uế và làm tan màng mộng ở mắt. Dược liệu băng phiến được sử dụng trong bài thuốc trị sốt cao, viêm họng, đau nhức răng, đầu đau chóng mặt, bệnh chàm, lở loét da,…

• Tên gọi khác: Băng phiến não, Long não hương, Nguyên từ lặc, Long não, Mai hoa não, Phiến não.
• Tên khoa học: Borneol, Borneocamphor, Bocneola

Mô tả dược liệu băng phiến

1. Nguồn gốc

Băng phiến được chế từ gỗ của cây đại bi/ từ bi (Blumea balsamifera) thuộc họ Cúc (Compositae) hoặc được chế từ gỗ của cây Long não (Dryobalanops aromatic Guaetn) thuộc họ Dầu. Ngoài ra một số loại băng phiến còn được chế bằng các phương pháp tồng hợp.

2. Đặc điểm

Băng phiến có dạng phiến đa góc, màu trắng hoặc trắng nhạt. Một số mảng kết tinh có kích thước nhỏ như hạt thóc nhưng cũng có hạt thô lớn. Băng phiến có mùi thơm cay mát rất đặc trưng.

3. Phân bố

Cây đại bi và long não cho dược liệu băng phiến mọc hoang ở nhiều nơi (đồng bằng, rừng núi, trung du). Cây đại bi có phân bố ở nước ta và Trung Quốc nhưng riêng cây long não chỉ tập trung chủ yếu ở Trung Quốc.

4. Thu hái – sơ chế

Nên thu hái vào mùa thu – đông vì lúc này cây có nhiều nhựa. Sau khi hái về, cho cành và lá đại bi đâm nhỏ rồi thêm nước vào. Đậy kín nắp nồi rồi đun với lửa nhỏ trong vòng 3 – 4 giờ cho nhựa cây kết tinh lại với nhau.

5. Bảo quản

Băng phiến dễ bay hơi nên cần bảo quản trong lọ thủy tinh và đậy kín.

6. Thành phần hóa học

Thành phần chủ yếu trong băng phiến là Borneol.

Vị thuốc băng phiến

1. Tính vị

Vị cay, đắng, hăng, tính hơi hàn.

2. Quy kinh

Quy vào kinh Phế, Tâm và Tỳ.

3. Băng phiến có tác dụng gì?

– Theo nghiên cứu dược lý hiện đại:

• Tác dụng kháng khuẩn: Băng phiến có tác dụng ức chế một số loại nấm gây bệnh ngoài da, trực khuẩn đại tràng, liên cầu khuẩn, song cầu phế viêm và tụ cầu khuẩn.
• Tác dụng dục sản: Có tác dụng dục sản trên chuột nhắt có thai giữa kỳ và cuối kỳ.
• Tác dụng lên hệ thần kinh ngoại vi: Băng phiến có tác dụng giảm đau thần kinh và kích thích nhẹ đối với dây thần kinh cảm giác ngoại vi.
• Dược liệu tập trung ở màng ruột và tích tụ chủ yếu ở não trong một thời gian tương đối. Ngoài ra băng phiến còn được hấp thu qua niêm mạc và da.

– Theo Đông Y:

• Công dụng: Chỉ thống, thanh nhiệt, tỉnh thần, khai khiếu, tịch uế, làm tan màng mộng ở mắt.
• Chủ trị: Động kinh, trúng phong cấm khuẩn, đau mắt, sốt cao gây bất tỉnh, hôn mê kéo đờm, loét miệng, đau rát họng, bụng và ngực lạnh đau,…
• Nhân dân còn sử dụng băng phiến để xua đuổi côn trùng, gián, chuột,…

4. Cách dùng – liều lượng

Băng phiến (long não) được sử dụng ở dạng viên hoặc dạng dùng ngoài. Vì dược liệu có thể hấp thu ở ngoài da nên cần cân chỉnh liều dùng khi sử dụng. Liều dùng tham khảo: 0.03 – 0.1g/ ngày (dạng viên).

Bài thuốc chữa bệnh từ băng phiến – long não

1. Bài thuốc trị mắt sưng đỏ, đau và có màng

• Chuẩn bị: Băng phiến một lượng vừa đủ.
• Thực hiện: Tán thành bột mịn rồi điểm vào mắt để làm tan màng mộng.

2. Bài thuốc trị răng sưng đau, đau nhức lợi, viêm niêm mạc miệng ở trẻ nhỏ

• Chuẩn bị: Bằng sa, chu sa, băng phiến và nguyên minh phấn.
• Thực hiện: Đem dược liệu tán bột, trộn đều rồi dùng thuốc thổi vào miệng cho đến khi nôn ra là được.

3. Bài thuốc trị bệnh nặng đột ngột gây hôn mê

• Chuẩn bị: Hỏa tiêu 24g, chu sa 9g, hùng hoàng 30g, băng phiến 6g, tạo phàn 60g.
• Thực hiện: Đem các vị tán bột mịn rồi bảo quản trong lọ thủy tinh kín. Mỗi lần dùng 1 ly điểm vào khóe mắt và dùng 3 phân thuốc uống cùng với nước sôi để nguội.

4. Bài thuốc trị trúng phong hôn mê, tay chân lạnh, kinh giản

• Chuẩn bị: Hoàng cầm, hùng hoàng, uất kim, chu sa, ngưu hoàng, sơn chi, hoàng liên và tê giác mỗi vị 30g, trân châu 1.5g, xạ hương và băng phiến mỗi vị 4.5g.
• Thực hiện: Đem các vị tán thành bột mịn, sau đó làm thành viên và uống theo toa.

5. Bài thuốc trị thấp chẩn (chàm) vành tai, viêm ống tai ngoài và viêm tai giữa

• Chuẩn bị: Băng phiến 1 phần và khô phần 10 phần.
• Thực hiện: Đem tán bột mịn và thoa ở ngoài.

6. Bài thuốc trị mụn đỏ nổi ở mũi

• Chuẩn bị: Sữa và băng phiến.
• Thực hiện: Tán bột rồi trộn đều với sữa, thoa lên mũi nhiều lần trong ngày.

7. Bài thuốc trị đầu não đau nhức

• Chuẩn bị: Phiến não 3g.
• Thực hiện: Tán bột, cuộn trong tờ giấc rồi đốt và xông vào mũi. Sau đó nôn ra đờm nhớt là bớt.

8. Bài thuốc trị cổ họng sưng đau do nhiệt

• Chuẩn bị: Hoàng nghiệt 1.5g (đốt tồn tính), đăng tâm 3g (đốt tồn tính), băng phiến 0.6g, bạch phàn 2.1g (nung qua).
• Thực hiện: Đem các vị thuốc tán bột mịn, mỗi lần dùng 0.3- 0 .6g thổi vào cổ họng đau nhức.

9. Bài thuốc trị đau nhức răng

• Chuẩn bị: Chu sa và băng phiến bằng lượng nhau, mỗi thứ 1 ít.
• Thực hiện: Tán bột, sau đó chấm bột thuốc vào chân răng đau nhức là được.

11. Bài thuốc trị nội nhọt

• Chuẩn bị: Phiến não 1 – 2 phân.
• Thực hiện: Trộn đều với nước hành rồi thoa vào.

12. Bài thuốc giúp hồi tỉnh, khai khiếu, thích hợp với trường hợp trúng phong co giật, hôn mê hoặc lên cơn động kinh

• Chuẩn bị: Vàng lá 50 lá, xạ hương 7.5h, băng phiến 7.5g, chu sa 30g, ngưu hoàng 15g, sừng tê giác 30g, an tức hương 45g, hùng hoàng 30g, hổ phách 30g và đồi mồi 30g.
• Thực hiện: Cho các vị nghiền thành bột mịn, sau đó dùng 0.8g uống với nước đun sôi còn ấm. Ngày dùng từ 1 – 2 lần.

13. Bài thuốc trị trúng phong bất tỉnh, cấm khẩu

• Chuẩn bị: Xạ hương 20g, ngưu hoàng 63g, băng phiến 10g, uất kim 63g, chi tử 63g, tê giác 63g, hùng hoàng 63g, hoàng cầm 63g và hoàng liên 63g.
• Thực hiện: Đem chế thành hoàn rồi dùng uống theo hướng dẫn của thầy thuốc.

14. Bài thuốc giúp giảm đau, chống viêm và hạ sốt

• Chuẩn bị: Băng sa, chu sa, băng phiến và huyền minh phấn.
• Thực hiện: Đem các vị nghiền thành bột mịn rồi dùng thuốc thoa vào chỗ đau nhức hoặc thổi vào cổ họng. Sau đó nước bọt sẽ tiết ra nhiều, lúc này nhổ nước bọt đi sẽ thấy bệnh thuyên giảm.

15. Bài thuốc trị bệnh viêm tai giữa có mủ

• Chuẩn bị: Chương đơn 10g, băng phiến 2.5g, long cốt 15g, xạ hương 0.5g, hoàng liên 10g, mẫu lệ 10g.
• Thực hiện: Đem các dược liệu tán thành bột mịn, mỗi lần dùng 1 ít bột thuốc thổi trực tiếp vào tai.

16. Bài thuốc trị đau đầu, chóng mặt

• Chuẩn bị: Băng phiến bằng hạt gạo.
• Thực hiện: Bỏ vào miếng dán rồi dán lên huyệt Thần môn. Cứ 3 ngày thay 1 lần, thực hiện 4 lần là xong 1 liệu trình.

17. Bài thuốc trị nhiễm trùng ngoại khoa

• Chuẩn bị: Mang tiêu và băng phiến theo tỷ lệ 10:1.
• Thực hiện: Tán bột, trộn cho đều, sau đó dùng một ít bột thuốc thoa vào miếng gạc rồi dán vào chỗ đau nhức. Cứ 2 – 3 ngày thay 1 lần.

18. Bài thuốc trị zona thần kinh

• Chuẩn bị: Băng phiến 10 – 30g.
• Thực hiện: Tán thành bột mịn, cho nước cơm vào làm thành hồ rồi thoa vào chỗ đau. Ngày thực hiện 3 – 4 lần trong 3 – 5 ngày sẽ thấy bệnh giảm hẳn.

19. Bài thuốc trị sốt cao gây co giật và hôn mê

• Chuẩn bị: Ngưu hoàng, nhân sâm, hùng hoàng, xạ hương, an tức hương, thiên trúc hoàng, hổ phách, tê giác, băng phiến, chế nam tinh, chu sa và đại mao liều lượng gia giảm theo từng trường hợp.
• Thực hiện: Tán thành bột mịn, mỗi lần dùng 2 – 4g uống với nước ấm. Ngày dùng từ 1 – 2 lần, nếu dùng cho trẻ nhỏ nên giảm liều lượng.

20. Bài thuốc trị bụng đau do uế khí thuộc sa chứng

• Chuẩn bị: Minh nhũ hương, một dược và băng phiến.
• Thực hiện: Dùng các vị tán thành bột mịn, mỗi lần dùng 0.01g uống với nước trà.

21. Bài thuốc trị lớ loét do nằm lâu

• Chuẩn bị: Não sa và băng phiến mỗi vị 2g.
• Thực hiện: Tán bột, hòa với cồn 75% 200ml rồi thoa lên vùng da bị lở. Trong trường hợp đã loét da, nên dùng cao mềm hoàng liên tố kết hợp với thuốc bôi ngoài để giúp da màu lành.

22. Bài thuốc trị chàm ở chân bị loét hoặc bội nhiễm

• Chuẩn bị: Đậu hũ 1 miếng và băng phiến 3g.
• Thực hiện: Giã nát rồi trộn đều, đắp ở ngoài da.

23. Bài thuốc trị hậu môn bị thấp chẩn, lở ngứa

• Chuẩn bị: Mang tiêu 20g, minh phàn 2g và băng phiến 2g.
• Thực hiện: Đem hòa với 600ml nước sôi đợi cho nước ấm và ngâm mông vào trong vòng 10 phút. Thực hiện ngày 2 lần cho đến khi da lành hẳn.

24. Bài thuốc trị chứng lở ngứa ở trẻ nhỏ

• Chuẩn bị: Mè đen, hoa tiêu và băng phiến bằng lượng nhau.
• Thực hiện: Đem các vị tán bột mịn, trộn với Vaseline rồi thoa vào vùng da cần điều trị.

25.Bài thuốc trị nhiễm giun kim

• Chuẩn bị: Binh lang 6g, hắc bạch sửu 3g và băng phiến 1g.
• Thực hiện: Đem các vị tán bột mịn. Trước khi đi ngủ, nên dùng bột thuốc hòa với 100ml nước sôi rồi đợi nước nguội bớt. Dùng ống tiêm hút nước vào rồi bơm vào hậu môn liên tục từ 3 – 5 lần.

26. Bài thuốc trị đau khớp do bong gân

• Chuẩn bị: Dầu tùng tiết và dầu băng phiến, trộn đều.
• Thực hiện: Thoa vào chỗ đau nhức.

27. Bài thuốc trị cổ họng sưng đau

• Chuẩn bị: Hàn thạch thủy, móng tay người, băng phiến, bằng sa và sinh thạch cao các vị bằng lượng nhau.
• Thực hiện: Đem các vị tán thành bột mịn, sau đó dùng bột thuốc thổi vào chỗ đau nhức.

28. Bài thuốc trị các chứng xuất huyết như phụ nữ băng lậu, tiêu ra máu, dạ dày và phổi xuất huyết, chảy máu do chấn thương

• Chuẩn bị: Bột tùng hoa và ô tặc cốt bằng lượng nhau, thêm 1 ít băng phiến.
• Thực hiện: Đem ô tặc cốt và bột tùng hoa tán bột, gia thêm 1 ít băng phiến vào rồi rắc trực tiếp lên vết thương, buộc chặt.

29. Bài thuốc trị mắt hột

• Chuẩn bị: Mai mực và băng phiến.
• Thực hiện: Tán thành bột mịn rồi chấm vào mắt giúp trị mộng thịt hiệu quả.

30. Bài thuốc trị bệnh mạch vành

• Bài thuốc 1: Dùng xạ hương, nhân sâm, ngưu hoàng, thiềm tô, dầu tô hợp hương, nhục quế và băng phiến, liều lượng điều chỉnh theo tình trạng bệnh. Tán bột làm việc, mỗi lần dùng 2 viên. Ngày dùng 3 lần và sử dụng liên tục trong vòng 3 ngày.
• Bài thuốc 2: Dùng chu sa, dầu tô hợp hương, đàn hương, mộc hương và băng phiến.
• Bài thuốc 3: Dùng băng phiến và dầu tô hợp hương.

31. Bài thuốc trị chứng trúng phong đàm quyết chứng bế

• Chuẩn bị: Thanh mộc hương, hương phụ, kha tử, an tức hương, bạch truật, tê giác, chu sa, bạch đàn hương, xạ hương, tất bạc, trầm hương và đinh hương mỗi vị 40g, nhũ hương, băng phiến và tô hợp hương mỗi vị 20g.
• Thực hiện: Đem băng phiến, xạ hương và tô hợp hương để riêng. Sau đó dùng các vị nghiền cho mịn, thêm 3 dược liệu vào và luyện với mật làm thành viên nặng 4g. Mỗi lần dùng ½ – 1 hoàn uống với nước sôi nóng, ngày sử dụng từ 1 – 2 lần. Nếu dùng cho trẻ nhỏ nên gia giảm liều lượng.

32. Bài thuốc trị nhổ răng ra máu

• Chuẩn bị: Tế tân 1g, băng phiến 0.1g, huyết hư than 1g và địa du than 2g.
• Thực hiện: Đem chế thành chất xốp keo rồi rắc lên chân răng vừa nhổ để cầm máu.

33. Bài thuốc trị bỏng ngoài da có mức độ nhẹ đến trung bình

• Chuẩn bị: Đương quy, tử thảo và địa du mỗi vị 1 lạng, cam thảo 2 đồng cân, băng phiến 5 đồng cân.
• Thực hiện: Chế thành thuốc đắp ngoài. Cứ 6 – 7 ngày lại thay thuốc 1 lần, nếu có nhiễm khuẩn nên thay thuốc 2 – 3 ngày/ lần.

34. Bài thuốc trị bệnh viêm tai giữa

• Chuẩn bị: Ngũ bội tử, khô phàn bằng lượng nhau, 1 ít băng phiến.
• Thực hiện: Sử dụng oxy già 3% để rửa sạch rồi dùng bông lau khô. Sau đó tán bột và trộn đều các dược liệu, sử dụng ống có đường kính 5mm thổi bột thuốc vào.

35. Bài thuốc trị chàm lở

• Chuẩn bị: Thanh đại 30g, lưu hoàng và khô phàn mỗi vị 100g, băng phiến 1.5g, thạch cao nung 500g.
• Thực hiện: Đem các vị tán thành bột mịn, chế thêm ít dầu thực vật vào rồi thoa vào vùng da cần điều trị. Sử dụng 2 lần/ ngày liên tục trong 5 – 7 ngày.

36. Bài thuốc trị chấn thương phần mềm gây ứ huyết, áp xe gan và đau dây thần kinh liên sườn

• Chuẩn bị: Đào nhân (ngâm rượu sao) 8 – 16g, sài hồ 12 – 20g, đại hoàng (ngâm rượu) 4 – 12g, qua lâu căn 12g, xuyên sơn giáp 8 – 12g. đương quy 12g, cam thảo và hồng hoa mỗi vị từ 8 – 12g.
• Thực hiện: Đem sắc với nước và rượu (tỷ lệ 1:3). Dùng thuốc khi còn ấm và nên uống lúc bụng đói. Chia thành 2 lần uống và dùng hết trong ngày. Khi nhận thấy cơn đau chấm dứt, nên ngưng bài thuốc.

37. Bài thuốc trị chứng nứt nẻ chân tay

• Chuẩn bị: Đại hoàng 50g, bạch cập 30g và băng phiến 3g.
• Thực hiện: Tán bột mịn, gia thêm mật ong vào và chế thành thuốc bôi ngoài. Sử dụng 3 lần/ ngày cho đến khi chân tay hết nứt nẻ.

38. Bài thuốc trị chấn thương ngoại khoa gây sưng đau

• Chuẩn bị: Xạ hương 2g, nhĩ trà 10g, băng phiến 3g, một dược, nhũ hương và chu sa mỗi vị 5g, hồng hoa và huyết kiệt mỗi vị 6g.
• Thực hiện: Đem các vị tán thành bột mịn, mỗi lần dùng 0.2g thuốc bột uống cùng với rượu.

39. Bài thuốc trị chứng nhũ hạch

• Chuẩn bị: Hoàng bá, nhũ hương, đại hoàng, một dược đem tán bột, gia thêm 1 ít băng phiến.
• Thực hiện: Bảo quản trong lọ nâu, sau đó trộn với lòng trắng trứng rồi đắp lên chỗ đau nhức. Cứ 24 giờ thay băng 1 lần cho đến khi tiêu hạch.

40. Bài thuốc trị sốt cao do nhiễm trùng, mùa hè trúng hàn thổ tả khiến bụng đau, ung nhọt sưng tấy và các chứng nhiệt độc

• Chuẩn bị: Băng phiến 1g, xạ hương 1g, trân châu 1.5g, thiềm tô 1g, minh hùng hoàng 1g, tây ngưu hoàng 1.5g.
• Thực hiện: Cho thiềm tô để riêng, các vị thuốc còn lại đem tán bột mịn. Sau đó cho thiềm tô tẩm với rượu, trộn với bột thuốc làm viên to bằng hạt cải. Sau đó dùng bách thảo sương làm áo cho thuốc. Ngày dùng 2 lần, mỗi lần dùng từ 5 – 10 viên.

41. Bài thuốc chữa polyp mũi

• Chuẩn bị: Ô mai nhục 30g, ngẫu tiết tươi (ngó sen) 60g, băng phiến 3g và bạch phàn 15g.
• Thực hiện: Đem các vị tán bột rồi thổi vào mũi đau, cứ 1 giờ thổi 1 lần trong vòng 5 ngày. Nên lặp lại liệu trình cho đến khi triệu chứng thuyên giảm.

42. Bài thuốc trị các bệnh ung nhọt và quai bị

• Chuẩn bị: Băng phiến vừa đủ và thanh đại 20g.
• Thực hiện: Trộn với nước ấm rồi thoa lên vùng da bị quai bị cho đến khi khỏi bệnh.

43. Bài thuốc trị loét cổ tử cung

• Chuẩn bị: Ngư tinh thảo (rau diếp cá) và băng phiến.
• Thực hiện: Trộn đều với Vaseline rồi thoa lên vùng lở loét.
• Lưu ý: Chỉ áp dụng khi được thầy thuốc chỉ định.

44. Bài thuốc trị tưa miệng

• Chuẩn bị: Ngũ bội tử 20g và băng phiến 3g.
• Thực hiện: Tán bột mịn rồi thổi thuốc vào vùng miệng bị tưa. Thực hiện ngày 2 lần cho đến khi khỏi hoàn toàn.

Lưu ý – Thận trọng khi sử dụng băng phiến (long não)

• Thận trọng khi dùng cho phụ nữ mang thai
• Không để băng phiến tiếp xúc với nhiệt độ cao và không cho vào lửa.
• Dùng băng phiến quá liều lượng khuyến cáo có thể dẫn đến nhiều tác dụng phụ nghiêm trọng hoặc thậm chí có thể dẫn đến tử vong.

Băng phiến là dược liệu quý và được ứng dụng trong nhiều bài thuốc chữa bệnh. Tuy nhiên vị thuốc này có chứa độc tố vì vậy bạn cần thận trọng trong quá trình sử dụng. Ngoài ra để giảm thiểu các tình huống rủi ro phát sinh, nên chủ động trao đổi với thầy thuốc trước khi áp dụng bài thuốc.